Verantwoord gebruuk van het Drins
Om an mekaor dudelk te maoken wat of ze vuilen, dinken, willen en zo hebben de minsken verschillende meugelkheden.
In de allereerste plaots was er het gebaor. Met gebaoren kuj een heilebult zeggen. Wai knipogen tegen 'n kanner, wai nikken, wai schudkoppen, wai trekken de schollers op, wai wiezen met de vinger. Wai steken de tong oet tegen 'n kanner, wai aaien mekaor, wai geven mekaor een smok. En zunder ein woord te zeggen kuw mekaor een heilebult dudelk maoken.
Over 't algemein binnen die gebaoren heil old. Mor toch binnen er ok wel gonnend baikommen in de leste tied. Dink mor is an een fietser die aofslaogen wil. Of aan de lifter, die met de doem omhoog an de kaant van de weg staait...
Die gebaorentaol is feitelk een kwestie van aofspraok. As een fietser de linkerhaand oetstek wil e dudelk maoken dat e linksaof wil. Stek e de rechterhaand oet, dan wil e rechtsaof. De lifter met de doem omhoog maokt dudelk dat e geern metrieden wil. Allemaol aofspraoken dus.
Mor as ze je in (ik mein Bulgarije) vraogen oj een koppie thee hebben willen, en je nikken, dan kriej niks. Want in dat laand hebben ze aofsproken dat nikken met de kop "nee" beteikent! En schudkoppen is "ja". Dat, aj mor wat anrommeln met die aofspraoken, dan wordt 't een grote warboul…
Want behaalve deur gebaoren kuw mekaor ok dudelk maoken wat ow dinken, vuilen, willen en zo deur met mekaor te praoten. Deur De Taol dus.
En dan kow bai de vraog: wat is nou eingelk Een taol? In de allereinvoldigste vörm is dat een aofspraok tusken twei personen, een spreker en een lusteraor, om met een bepaolde klankengroep een bepaold ding an te duden. As de ein zeg "Boom" dan het dat allein mor zin as de aner weit dat met die klankengroep een bepaold gewas bedould wordt.
Zo hebben ze in Holland aofsproken, dat ze met de klankengroep "stoet" een soort van optocht bedoulen. Mor wai hier in Drint hebben de aofspraok maokt daw er een bepaold soort eten met bedoulen. En dan gaait 't net as met de jaoknikkeraai in Bulgarije: dan hej de poppen an 't daansen...
Een aofspraok geldt altied mor binnen een bepaolde ruumte: binnen een hoes, een dörp, een stad, een streek, een laand of een groep van landen. En in anere hoezen, dörpen, steden, streken en landen hebben ze weer anere aofspraoken maokt. En nou gaait 't er mor om ow nikken moeten of schudkoppen aw thee hebben willen, ow "stoet" zeggen moeten aw een optocht bedoulen of moew dat zeggen aw eten willen.
Je kunnen je vanzölf ok allebaaiden hollen an de aofspraok diej met je eigen volk maokt hebben. Of je gaon de aofspraoken van de anern overnemen, heilemaol of veur ‘n deil.
As minsken oet ongelieke groepen met mekaor in contact kommen, dan nemen ze (vaok zunder dat ze ‘t in de gaoten hebben) dingen van mekaor over. Ok woorden. Twei jaor leden wus gien minsk in Den Haog wat of ‘t wel was, mor nou weit heil Nederland wat "klune" is. Deurdat de minsken contact hebben met anern, kan een taol dus naaie woorden invoeren. Hou groter het antal contacten is, hou groter de kaans is dat er wat in de taol veraandert. Nou, in zo'n tied leef wai nou. Allerhande "oetlanders" kommen tusken de Drinten in wonen, de radio, de t.v., de kraanten en de tiedschriften bringen de Drinten van uur tot uur in contact met woorden oet Holland en oet aandere landen. En ongemaarkt worden er woorden oet die vrumde taolen overnomen. Ongemaarkt veraandert de taol...
Aj is naogaon hou een taol veraandert, dan zei'j dat dat op een stuk of wat meneier gebeuren kan:
1. er gaon woorden verloren,
2. er ontstaon naaie woorden,
3. er worden woorden overnomen oet aandere taolen,
4. er ontstaon veraanderingen in de zinsbouw. Mor dat is heil stoer.
1. Er gaon woorden verloren.
Meistied gebeurt dat, omdat de dingen of de begrippen die deur die woorden andud worden er niet meer binnen.Wel bruukt tegenwoordig nog woorden as: zwienepot, waogenhoup, waogentoet, melktien (zoepentien), floddermus, zaogkoel, viefschaft, luuster (een luustern jazzie), spinsteraovend, gribbeln, fietsplaot'ie, stamkaort, en gao mor deur.
Ok gaon er wel is woorden verloren, omdat de minsken anere woorden wat netter vinden: schieteraai wör vervangen deur diaree, miegen wör plassen, schiethoes wör w.c. of toilet.
2. Er ontstaon naaie woorden.
Dat komp mor zelden veur. Een bekind veurbeeld bai ons was "reutelie", mor dat het 't toch ok niet heilemaol haolen kund. In Zuud-Aofrikao wazzen ze daor wat handiger in (“prikkelpop”). En de leste tied peberen ze ok in Frankriek boetenlandse woorden zoveul meugelk te vervangen deur woorden van eigen fabrikaot. Bai ons laot wai ' t mor wat sloeren. (Knalpot is een veurbeeld van een goud Nederlands woord.)
3. Er worden woorden overnomen oet aandere taolen.
Dat kan weer op een paor ongelieke meneier gebeuren:
a. het woord wordt onveraanderd overnomen: shirt, gaol, ticket, OK, panty, striptease, bourgeoisie, bougie, peignoir, bureau, Ausdauer, überhaupt.
b. het woord wordt wel overnomen, mor wordt anpaast an de eigen taol: langlaufen, (ik heb ok langlaufd), biefstuk (runderlap), crossen (to cross), ik had het goed getimed (ik haar 't goud taimd), ik gao nog even joggen, hij kan heil best kiepen, helikopter, trekker, mezien,
4. Een taol veraandert, omdat er vrumde vörmen van saomenstellings, vervougings of verboegings ingang vinden:
Dat haar e niet doun moeten (dat had hij niet moeten doen) - dat haar e niet moeten doun.
Dit is een veraandering diew de leste tied veul opmaarken kunnen bai jongere schrievers. Ze dinken in 't Hollands en hollen in 't Drins dan dezölde volgorde van woorden an.
Ok bai de vervouging van waarkwoorden worden er makkelk dingen overnomen:
Het begon te snaaien - het begunde te snaaien
Hij spoot - hij spuitte
Wai hebben lachen - wai hebben laacht
Daor geleuf ik niks van - daor leuf ik niks van
Dat kan ik nog wel gebruken - dat kan ik nog wel bruken
Aj er 'n klaain beet'ie om dinken, dan zei'j overaal veurbeelden van dizze verhollandsing van ons dialect.
Waor moew nou oppassen aw Drins schrieven gaon?
Woorden die verloren gaon zullen niet veul muite geven. Die binnen vot. Woorden as melktien, zaogkoel, luuster en zo biw niet meer neudig.
Naaie woorden die vanzölf (of met opzet) ontstaon kommen zó 'n klaain beet'ie veur, daw ons daor gien kopzörgen over maoken huiven.
Woorden die oet aandere taolen overnomen worden, daor zit hom de kneep. Hou moew daor met an?
Daor gaow nou met mekaor is een stuk of wat veurbeelden van bekieken. Mor veurdaw daor met begunnen, moet ik aal even een paor dingen zeggen.
Het leste nummer van "Onze Taal", het maondblad van het Genootschap Onze Taal, begunt met een artikel over Taolkritiek. Dat artikel begunt met de volgende zin: “Een van de moeilijkste mogelijkheden van taalverzorging is wel de taalkritiek. Daaronder versta ik alle aanmerkingen op taal en taalgebruik." Taolkritiek is dus een soort van Taolverzörging. Zo aj een tuun verzörgen kunnen deur 't roet er oet te trekken, zo kuj ok de taol verzörgen. De ondertitel van 't artikel zeg: “Taalkritiek, taalbescherming of oneigenlijke aanval?” Wat wai hier vanmiddag doun willen is gien anval doun op verschillende schrievers, mor wai willen ons dialect beschaarmen tegen (onneudige) invlouden van het Hollands.
Nou hebben Fraanse, Duutse, Ingelse, Nederlandse, Freise en Grunneger schrievers 't allemaol makkelker as Drinse schrievers. “Waorom dat?” zuj nou wel vraogen. Omdat aal die schrievers de beschikking hebben over een woordenbouk. En in zo’n woordenbouk kunnen ze altied opzuiken of een woord dat ze bruken willen, wel een goud woord is en of ze dat woord wel op 't gojje stee, in de gojje beteikenis bruken.
"Mor wai hebben toch ok een Drents Woordenboek van Hadderingh en Veenstra?" zuj zeggen. Jaowel, en dat gef ok heil wat steun bai ’t schrieven, mor veur in ons Drins woordenbouk staait een heil male zin.
Daor staait: "Het woordenboek geeft vrijwel uitsluitend die woorden, uitdrukkingen, zegswijzen en spreekwoorden, die ten opzichte van het Nederlands karakteristiek zijn voor het Drents".
Woorden en oetdrukkings, die in 't Nederlands en in 't Drins geliek binnen, staon er dus niet in.
As ik nou een woord opzuik en 't staait niet in ‘t woordenbouk, dan binnen er twei meugelkheden:
1. het woord komp in 't Drins niet veur. Ik maag 't dus niet bruken.
2. het woord komp in 't Drins aal veur, mor 't is precies zo as 't Nederlandse woord. En dan maag ik 't wel bruken: “paspoort”.
Neem nou is een heil bekind veurbeeld: het woord "steeds". Dat komp in de beteikenis van "altied" in ons woordenbouk niet veur. Dat kan wezen omdat dat woord gien Drents is, mor 't kan ok beteiken dat het aal Drins is, mor dat 't niet opnomen is omdat het geliek is an 't Hollandse woord.
't Is jammer, daw in dizze gevallen gien vastighaaid vinden in ons woordenbouk. Vanzölf, aj woorden die in 't Hollands en in 't Drins geliek binnen, aal opnemen, dan zul ‘t bouk veul dikker worden. Zowat net zo dik as een Koenen of een Van Dale. En dan zul 't veul duurder worden ok.
Toch is ’t jammer daw nog niet de beschikking hebben over een echt woordenbouk, zo as dat ok veur zowat alle aandere taolen bestaait...
Nou ik ‘t hier tóch over heb: behaalve een volledig woordenbouk zuw eingelk ok een grammatica hebben moeten, daor wai in opzuiken kunden, of wai warkwoordvörmen, vougwoorden, lidwoorden en zo wel goud bruken.
Hier gaait elke schriever tot nou tou mor wat op zien gevuil aof. 't Zul makkelk wezen as alle vörmen van zinsbouw, van vervouging en verboeging op pepier staon zulden. As zo'n grammatica er was, dan zuj zeggen kunnen: dizze vörm is goud, of: dizze vörm is fout.
As ik dus dommie kritiek heb op bepaolde woorden en op bepaolde vörms die ik in de leste jaorgang van Oeze Volk en in de leste jaorgang van Roet en oet inkele boukies opdukeld heb, dan bin ik heil gevaorlijk an de gang. Ik zal niet zeggen kunnen: dat is niet goud, want volgens regel die-en-die op bladziede die-en-die van onze grammatica maag dat neit. Ik zal ok niet altied naor 't woordenbouk verwiezen kunnen. Het is dus allemaol mien persoonlijke meining. En daor kuj 't met eins wezen. Mor ok wel neit. En aj 't er niet met eins binnen, dan muj dat heil rustig zeggen ok…
Nou dan, nao dizze, wat oetdaaide inlaaiding, an de slag: "Verantwoord gebruuk van het Drins".
Laow eerst mor is begunnen, met onze lidwoorden (de, het en een). Wai zeggen
Dezelfde plaats - hetzölde plak
De machine - ‘t mezien
De fabriek - het febriek
Het bos - de bos.
Of … binnen er al niet een heilebult minsken die HET bos zeggen? Is dat nou goud of neit? Moet wai nou DE bos schrieven, net zo laank tot 51 % van de Drinten HET bos zeg? Of maag de eine schriever HET zeggen en de aander DE? Wel duurt hier wat over zeggen?
Dingen, daor ik veul tegen anlopen bin, binnen woorden as: waormit, waorin, en zo:
Een paar zaken, waorin de Drentstalige literatuur een achterstand hef
- een paar zaken, daor de Drentstalige literatuur een achterstand in hef
Het gedicht waormit hij winnaor wör van de wedstried
- het gedicht, daor e winnaor met wör
De leifde, waormee ze dit geschenk anerekt kreeg
- de leifde, daor ze dit geschenk met anerekt kreeg
Een bejaordencentrum, waorin ze vrijwilligers vreugen
- een bejaordencentrum, daor ze vrijwilligers in vreugen
Vanaof het ledikant - van 't ledikant aof.
Woorden as: waorin, waormet, waorover en zo binnen Nederlandse woorden die klakkeloos in 't Drins bruukt binnen. Ok woorden as vanoet, vanaof en zo heuren hierbai:
Hij keek vanoet de auto naor heur - hij keek oet de auto naor heur
Vanaof 't begun haar e der ’n hekel an had - van 't begun aof an haar e der 'n hekel an had
Ok: asof
Hij schrouwde asof e vermoord wör - hij schrouwde of e vermoord wör
Ssof de duvel hom op de hakken zat, zo luip e - of de duvel hom op de hakken zat
Ok: metein
Ik zal er metein an begunnen - ik zal er vot (daolijk) met begunnen
Ze sluigen de handen inein - ze sluigen de handen in mekaor
Waor ik ok een hekel an heb, dat is 't woord bijnao, of bienao:
Hij kneep in de bijnao lege tube - hij kneep in de tube, die host leeg was.
Heil vaok gebeurt het, dat een schriever zien zin in 'n kanner propt:
De jaoren laank niet veegde schostein - de schostie die in jaoren niet veegd was
Een niks meer zeggende reeks van namen - een riegel van naomen die niks meer zee
Ok kom je nogaal is tegen dat een schriever een Nederlands woord plompverloren (of ok wel verminkt) in Drinse teksten bruukt. En dat is een vörm van taolverloedering daor ik mai slim an aargern kan:
De haalf ontleuken knoppen - de haalf open knoppen
Het steurde hom neit - hij haar d’r gien last van (het hinderde hom niet) Mor mai aal!
In de schaduw van de kastanjeboom - in de schare van de kastanjeboom
Veulen gaven hun
beste krachten - heilveul gavven heur beste krachten
De nacht is nauwelijks verstreken - de naacht is nog mor net veurbai
Veule veurspellingen komen niet oet - heil wat veurspellings kommen niet oet
Eindelijk was 't zo wied - in 't lesten was 't zo wied
Geliek was de lol over - op slag was de lol over
Het verleden deilwoord gef ok nog al is anlaaiding tot raore vörms, veuraal as dat baivougelk bruukt is:
Het witgevaarfde hek - het witvaarfde hek
Het gemaaide gras - het maaide gras
Ze veult zuch oetgeblust - ze vuilt heur oetblust
Een met viltstiften gekleurde tekening - een met viltstiften kleurde teikening
Het vuil niet met om lestgenuimde op de fiets te kriegen
- het vuil niet met de leste (hom) op fiets te kriegen
Een uurtie laoter verleuten ze de woning - een uurtie laoter gungen ze vot
Het gevaarfde beschot - het vaarfde beschot
Geschaofde plaanken - schaofde plaanken
Met dat "ge" is trouwens veul vaoker gedonder. Zeg wai: bruken of gebruken, leuven of geleuven, zeg wai makkelk of gemakkelk. Haddering zeg: leuven, bruken, mor zeg niks over gemakkelk of makkelk. “Ze was er slim met ingenomen/innomen” ?
"De scheuvels wazzen kromtrokken”. Mor binnen dat nou kromtrokken of kromgetrokken scheuvels?
Mor wai zeggen toch wel:
't Wicht haar roodlakte naogels
Ze haar roodvaarfd haor
Hij haar gladpoetste schounen
Ze haar 't haor permanent
Is er een regel die zeg wanneer wai dat “ge-“ aal en wanneer wai dat niet bruken?
Is ‘t een scheifzakt hoezie of een scheifgezakt hoes? Binnen ’t scheurde leerzen of gescheurde stevels? Allemaol vraogen!
Een aner ding daor nog aal is verschil van meining over bestaait dat binnen de persoonlijke veurnaomwoorden.
Laow begunnen met HET. Zeg een Drinse boer nog: “Nee, Annie is er neit. Het is even naor de winkel” ? Of zeg e: Ze ?
Moet wai schrieven: Men moet er niet an dinken? Of: Daor moej niet an dinken?
Vaok heurt men - vaok heur ie
Daor kan men gien gedoente met hebben? Of: Daor kuj gien gedounte met hebben?
Daor mus men toch is wat op vinden? Of: Daor muzzen ze toch is wat op vinden?
Is het persoonlijk veurnaomwoord MEN Hollands of is 't in Drint al zo inbörgerd dat "men" (dat “wai") 't al niet meer heurt?
Ok met HUN wordt anknooid:
Met een kluppie Dreinse vrinden en hun anhang - met heur anhang
En met JULLIE is 't heilemaol bar en boos:
Heb jullie al wat had? - heb ai al wat had? (Heb ie aal wat had?)
Kom jullie ok? - kom ai ok met ‘n kander? (Kom ie ook?)
Ok as bezittelijk veurnaomwoord:
Jullie kinder hebben bai ons albeerns zeten - joen kinder
Is dat jullie naaie auto? - is dat joen (oen) naaie auto?
Ok over het tegenwoordig deilwoord is heil wat te zeggen. Dat wordt in 't Hollands meer bruukt as bai ons:
Hij zat zingend in het bad - hij zat te zingen in 't bad
Een speulend kind is niet lastig - een kind dat speult is niet lastig
Zo zuj nog wel een heile tied deurgaon kunnen. Ik zal nou nog wat dingen opnuimen, kris kras deur mekaor, zoas ik die in Oeze Volk en in Roet en in een paor boukies vonden heb. Daor gaon we:
Dat maakt mij verdreitig - sneu
Hoe heerlijk het was - hou mooi
Doe de knoppen ontspreuten - oetbotten
De winter komp steeds naderbij - aldeur (aal) dichterbai
De olde bomen schoelt bange bijeen - baimekaor
In dizze donk're dagen, daorin de klokken luden - daor ... in
Eigengemaakte brummelsap - zölfgemaokte, zölfmaokte
Dus, zukswat moej mij maar niet kwaolijk nemen - dat, zukswat moej mai
Hij glimlachte - laachte (mor) wat
Mag ik met jullie mee? - met joe (met je) met?
Intussen - ondertied dat (intied)
Een portemeneegie, bestaonde uut zulvern schakelties - dat oet ... bestun
Hij was hersteld - hij was weer beter
Ze zaag hoe 't mannegie geneut - hou zo'n wil of 't mannegie haar
Ze von 't moeilijk - niet makkelk (stoer)
Mit zien allen - met mekaor
't Haar weinig um 't lief - niet veul
Het gung hom bliekbaor best naor 't zin - het gung hom, naor 't scheen, best naor 't zin
Ze luit de knip mor thoes - in hoes
Hij gung verder - hij gung wieder
Schielijk lat hij zug weer op de divan zakken - haostig (rap)
Vanuut mien bedde - van mien bedde aof
Waor is 't ongeveer - zo wat
Mien zomeraovend zwoel en loom - mats
Met vredigheid alum - overaal
Op een zeer droeve wieze - een slim bedroufde meneier
De leven brengende zun - de zun die leven bringt
Rupsen - roepen
Hij schrowde woedend - kwaod (gloeiend, raozend)
Hij vergat waor e met bezig was - an de gang was
Dat zal heur goud staon - lieken
Dij voegde er nog an toe - hij zee er nog bai
En dergelijke mensen - en zukse minsken
Hoveul winst zul er op zitten as je mes, zaaizaod en grondhuur metrekende - meterekenden
As je een ander helpen kun - aj een aander helpen kunden
't Was aans dan aans - as aans
Veule wisselings van jaorgetieden - heil wat (veul)
Hoewel ze hum de deur niet plat leupen - aal luipen ze hom de deur niet plat
Toen durfde hij niet meer - duurde
Ze begon weer te praoten - begunde
Gien van tweeën gaf zich bloot - hom
Terwijl zij kovvie zette - ondertied dat (intied dat)
Ik las in de kraant - ik leesde
Ze kon er bijnao niet oetkommen - host
De nacht was nauwelijks verstreken - nog mor net
Men zul ok kunnen vraogen - je zulden ok vraogen kunnen
Vaok heurt men - vaok heur ie
As ze naor berre waren - op berre
Hij zee dat dergelijke broeken in de mode waren - zukke
Een week daornao - laoter
Dus daor was ok niet veul an west - dat, daor haar ok niet veul an west
Vereniging - verening
Wij zaten zwiegend tegen mekaor over - stillechies
Dat is niet beriekbaor - dat kriej niet veur mekaor
Het leven, waorin ze zoveul metmaakt had - daor ze zoveul in metmaokt haar
Ik heb altied wel iets te doen - wel wat
Oes beider leven - leven van ons baaiden
Meestal - meistied
Hij maokte veelvuldig kennis met de zweep - heil vaok
Hoezo? - hou dat zo?
Ik kan je anraoken - ankommen
Immers, 't is niet de aofstand die 't hom döt - 't is ja niet de aofstand
Zo luudde heur motivaotie - zo zeden ze
Metien - op 't zölde ogenblik
Het heimwee zingt zölfs in de regen - de wind zingt allerdeegs in regen
Iets binnenin mij wacht op meer - wat binnenin
Zee Martje trots - wies
's Aovends wus e geliek hou laot of ’t was - vot(daodelk)
Hij zul zuk wel moeten behelpen - behelpen moeten
Ik vuul een grenzeloos verbaozen - een grenzeloze verbaozing
Het verleden dat ik net aachter mij haar zet - zet haar
De regen roest - soest
't Is stuk - stukkend (kapot)
Naomens het bestuur van onze teneilvereiniging WKWB (Wai Kunnen Wel Beter) heit ik je vanaovend heil hartelijk welkom
- Volk, het bestuur van onze vereining WKWB is slim bliede
daj hier vanaovend allemaol kommen binnen.
Veurdat ik antwoord geven kun - veurdat ik wat weerom zeggen kun
Hoewel ‘t in weken niet regend haar - al haar 't in weken niet regend
't Gung aal sneller - haarder
Geliek nao de leste bocht - vlak nao (vot nao)
De hoog optaste heuiwaogen – hoog oplaoden
As ze langs heur schoven - as ze bai heur langes schoven
Ze was aachter de aodem - aachter de poest
De vlammegies brandt steeds zachter - aaldeur
Wieder markte hij op - zee e
Hij markte der niks van - hij vernam
Conclusie: wai hebben ons in Drint altied redden kund met de woorden die wai hadden. Nou er in de leste tied zoveul naaie dingen, begrippen en zo baikommen, zuw wel wat oet aandere taolen (en vanzölf 't meiste oet Holland) overnemen moeten. Dat kuw doun deur die woorden zunder veraandering over te nemen (panty, shirt, ezw.). Wai kunnen ze ok wat anpassen an ons eigen dialect (mezien, deiplaoder, verstaarker).
Dat is allemaol niet zo slim. Mor waor wai met oppassen moeten, dat is daw gien Hollandse woorden bruken gaon zunner noodzaok. As er aal een goud Drins woord of een Drinse oetdrukking bestaait, dan moej daor gien Hollands woord veur bruken. Op die meneier breek ie joen eigen dialect aof. En ‘t binnen docht ik, veraal de schrievers, die de zuverhaaid van de taol bewaoren moeten. Eingelk zul de schaomele convocaotie die Albert Haor ons altied toustuurt oetdaaien moeten tot een klaain blad'ie daor wai met mekaor onze taolproblemen in behandelen kunden. Een lezing as dizzend, die mai nogal wat tied kost het, en die joe, hoop ik, niet al te veul verveeld het, het niet zo heil veul zin. Want mörgen bi'j ‘t meiste der van weer vergeten... Er is noch in Oeze Volk, noch in Roet, noch in 't Maondblad Drenthe gelegenhaaid om dizze dingen te bepraoten. En dat is misschie ok niet de gojje plaots erveur. Het is ja een ding dat in de allereerste plaots ons as schrievers angaait. Daorom zul ik geern willen dat wai een blad'ie kregen daor wai onze taolproblemen in kwiet kunden, een stee, daor wai met onze vraogen terecht kunden op taolgebied. Vaok is 't niet dudelk of wat goud is of verkeerd, vaok weit wai zölf neit of dit of dat nog deur de beugel kan of neit. Wai, as schrievers zullen onze taol verzörgen moeten, mor zoas ze schreven in Onze Taal: “Eén van de moeilijkste mogelijkheden van taalverzorging is de taalkritiek.”
Voordracht “Drins of Nederlands?” voor de Schrieverskring op zaterdag 20 september 1986 in Beilen.
Zo goed mogelijk overgenomen uit het orgineel vol verbeteringen en doorhalingen.
Onze Taal 55ste jaargang nummer 9 - september 1986
Door aanmerkingen op taal en taalgebruik roepen we anderen tot de orde. Maar: taalkritiek als oneigenlijk argument is een vorm van misbruik. Beoordeel fouten en de vooronderstellingen
die erachter zitten.
Gebruik en misbruik van taalkritiek
Taalbescherming of oneigenlijke aanval?
F. Jansen
Een van de moeilijkste mogelijkheden van taalverzorging is wel de taalkritiek.
Daaronder versta ik alle aanmerkingen op taal en taalgebruik. Taalkritiek is van alle tijden en plaatsen en komt zeker niet alleen voor in culturen met een eerbiedwaardigeschriftelijke traditie. Bickerton, een kenner van pidgintalen (handelstalenzonder moedertaalsprekers), beschrijft uitvoerig hoe een kind op de Salomonseilanden uitgelachen en gecorrigeerd werd toen het een foute constructie gebruikte. Voor Bickerton is zo'n incident het bewijs dat het pidgin aldaar gestabiliseerd is, een echte taal is geworden. In alle culturen gebruiken opvoeders taalkritiek om de leerders tot de orde te roepen. Meestal zijn het jongeren die, zoals Van Haeringen het uitdrukte, telkens weer 'aan de ketenen van de traditie rukken'.